Μια έρευνα σχετικά με τις διατροφικές διαταραχές και την επιρροή που μπορεί να έχουν σε μια οικογένεια και στις ισορροπίες της, ήρθε να με κάνει να σκεφτώ πως πράγματα που ίσως ξεπερνάμε και δεν στεκόμαστε να τους δώσουμε την πρέπουσα σημασία, τελικά θα πρέπει να τα βάλουμε μπροστά μας και να μην τα αφήνουμε να περνούν ως μη γενόμενα. Γιατί συχνά μέσα στην οικογένεια συμβαίνουν τα σημαντικά.

Κυρία Τσιάκα, μιλήστε μας για τη μεγάλη έρευνα που διεξήχθη στην Αθήνα σχετικά με τις διατροφικές διαταραχές και τον αντίκτυπό τους στην οικογένεια. 

Η συγκεκριμένη έρευνα διενεργήθηκε στην Αθήνα σε διάστημα δύο ετών (Απρίλιος 2012-Απρίλιος 2014) από το βρετανικό πανεπιστήμιο King’s College, Institute of Psychiatry and Neuroscience. Η μελέτη έχει διεξαχθεί από μένα με την εποπτεία των καθηγητριών Janet Treasure και Ulrike Schmidt του παραπάνω πανεπιστημίου. Η δειγματοληψία έγινε από το Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών. Πιο αναλυτικά συμμετείχαν 112 γονείς (73 γυναίκες και 39 άντρες) 89 ασθενών εκ των οποίων οι 44 διαγνωσμένοι με Νευρική Βουλιμία, οι 23 με Νευρική Ανορεξία και οι 15 με Αδηφαγική Διαταραχή και με μέσο όρο διάρκειας νόσου τα 9 χρόνια (δηλαδή με χρόνια διατροφική διαταραχή). 

Ο στόχος της μελέτης ήταν η διερεύνηση των οικογενειακών παραγόντων που συσχετίζονται με τη συντήρηση της νόσου και κατ’ επέκταση η κλινική εφαρμογή των ευρημάτων στην εκπαίδευση των οικογενειών, ώστε να αποκτήσουν ισχυρά και αποτελεσματικά όπλα διαχείρισης της νόσου.

Τα αποτελέσματα αποδεικνύουν πως οι χρόνιες ΔΔ επηρεάζουν καταλυτικά τις ενδοοικογενειακές και διαπροσωπικές σχέσεις επιδρώντας αρνητικά στη σωματική και συναισθηματική υγεία των γονέων στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα  το46,3% των γονιών παρουσιάζει συμπτώματα κατάθλιψης, ποσοστό που θεωρείται ιδιαίτερο υψηλό, σε σχέση με το αντίστοιχο για τον γενικό πληθυσμό. Την ίδια στιγμή, το 41,7% των γονιών δηλώνει ότι παρουσιάζει αγχώδη συμπτωματολογία, ενώ το 39% εμφανίζει υψηλά επίπεδα στρες.

Η επιβαρυμένη ψυχική υγεία των γονιών, ως αποτέλεσμα της διατροφικής διαταραχής από την οποία πάσχουν τα παιδιά τους, οδηγεί σ’ έναν φαύλο κύκλο: Όσο πιο άσχημα αισθάνονται οι ίδιοι, τόσο πιο πολύ συντηρούν άθελά τους τη νόσο. Γεγονός που αποδεικνύεται και από τα ποσοστά που προέκυψαν από την έρευνα. Το 50% των γονέων αντιδρούν με υπερπροστατευτικότητα, η οποία συσχετίζεται με δυο χαρακτηριστικά : α) την διάρκεια της νόσου, β) την υπερβολική  άσκηση του ασθενή, αυτό φυσικά υποδηλώνει την αγωνία του γονιού για την σωματική υγεία του ασθενή. Επιπλέον το 36% των γονιών κάνει επικριτικά σχόλια, δηλαδή ασκεί κριτική στο ασθενή, κυρίως για την “ανάρμοστη” συμπεριφορά να τρώει κρυφά. Τέλος σε ότι αφορά τις συμπεριφορές των γονιών, που στην ουσία διευκολύνουν την νόσο και οι οποίες παγιδεύουν το γονιό μέσα στο φαύλο κύκλο της διατροφικής διαταραχής, αδυνατώντας να βγει από αυτό, είναι: α) να κάνει τα στραβά μάτια όταν η ασθενής τρώει ελάχιστα ή λέει ότι έχει φάει ενώ στην πραγματικότητα δεν έχει φάει β) όταν ενδίδει στην απαίτηση της ασθενούς (συνήθως με ΝΑ) να ορίσει οτιδήποτε αφορά το γεύμα της, δηλαδή πως θα μαγειρευτεί, τι συστατικά θα έχει μέσα (κυρίως αυτό αφορά λιπαρές τροφές ή υδατάνθρακες), την ποσότητα που θα της σερβιριστεί (συνήθως δεν αφήνουν τους γονείς να τις σερβίρουν), την ώρα που πρέπει να γίνει το γεύμα και πόσο πρέπει να φάνε οι άλλοι.

Πόση ευθύνη φέρουν τελικά οι γονείς; 

Υπάρχει ένας τεράστιος μύθος ότι οι γονείς ευθύνονται για την ασθένεια του παιδιού τους. Αυτό φυσικά δεν ισχύει εκτός εάν ένας από τους δύο γονείς πάσχει και ο ίδιος από διατροφική διαταραχή οπότε οι πιθανότητες να νοσήσει και το παιδί τους αυξάνονται. Οι διατροφικές διαταραχές είναι πολυπαραγοντικές, ακόμα και σήμερα η επιστημονική κοινότητα διερευνά τους παράγοντες προδιάθεσης, οπότε αδίκως οι γονείς κατηγορούν τον εαυτό τους.

Όμως οι έρευνες δείχνουν ότι ο γονιός  με ενοχή, θυμό και έντονη απογοήτευση, δεν μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά στην ανάρρωση του παιδιού του γιατί πολύ απλά δυστυχώς παγιδεύεται στα δίχτυα της ΔΔ. Η οποία όλο απαιτεί, ορίζει, προστάζει, απειλεί ότι αν δεν γίνει το δικό της τότε η σύγκρουση και η επίθεση είναι αναπόφευκτες. Κατά συνέπεια η οικογένεια για να αποφύγει τη σύγκρουση με την ασθενή, συντονίζεται και διευκολύνει την ασθένεια, με αποτέλεσμα να την συντηρεί καθώς αναπτύσσει μια ιδιαίτερη μεταχείριση απέναντι στο παιδί: του μαγειρεύουν διαφορετικό φαγητό από τα υπόλοιπα μελή της οικογένειας, του δίνουν λεφτά για τις βουλιμικές του κρίσεις, το συνοδεύουν σε μακρινούς περιπάτους που αποσκοπούν στο κάψιμο θερμίδων. Όλες αυτές οι συμπεριφορές επιβραβεύουν το σύμπτωμα και δεν το καταπολεμούν. «Προστατεύουν» το παιδί από τις συνέπειες της αυτοκαταστροφικής του συμπεριφοράς. Φυσικά, αυτές οι αντιδράσεις των γονέων είναι απολυτά κατανοητές. Χρειάζονται όμως κάποιον να τους δώσει τη σωστή κατεύθυνση για να βοηθήσουν αποτελεσματικά τον/την ασθενή.

Αλλά και πόσο μπορεί οι ίδιοι να πιεστούν ψυχολογικά όταν συμβεί κάτι τέτοιο;

Όλα τα παραπάνω λειτουργούν αθροιστικά στην ψυχολογική καταρράκωση των γονιών, καθώς βιώνουν έντονη ανεπάρκεια στο ρόλο τους ενώ παράλληλα έχουν αυξημένα καθήκοντα σε ότι άφορα την φροντίδα του ασθενή. Σκεφτείτε πόσο τρομακτικό είναι να βλέπεις το παιδί σου να λιώνει από την ανορεξία και να μην  μπορείς να το σιτίσεις! Αυτό σε σκοτώνει κυριολεκτικά, ειδικά όταν οι γύρω αναρωτιούνται πως αφήνεις το παιδί σου σε αυτή την κατάσταση. Το στίγμα, ο  κοινωνικός αποκλεισμός, η ντροπή που νιώθεις για τον εαυτό σου που επέτρεψες να συμβεί αυτό στο παιδί σου, έχει καταλυτικές συνέπειες στην καθημερινότητα του γονιού. Ακόμα και οι βασικές του ανάγκες καταστέλλονται όπως ο ύπνος, το φαγητό, η χαλάρωση κτλ. Καταλαβαίνετε βεβαίως πως η ψυχική και σωματική εξόντωση επιδρά αρνητικά στην ανάρρωση, καθώς ο γονιός σε αυτή την κατάσταση γίνεται έρμαιο της ΔΔ. Καταλαβαίνω ταυτόχρονα μέσα από τη θέση του ειδικού και του γονιού πόσο δύσκολο και δυσβάσταχτο είναι να έχεις το παιδί σου με ΔΔ και κυρίως στην νευρική ανορεξία.

Πώς μπορεί κανείς να αποφύγει τις ΔΔ στο παιδί του;

Θεωρώ ότι οι γονείς δεν πρέπει να υποτιμούν κάποιες συμπεριφορές που εκδηλώνονται και που λειτουργούν ως εύφορο έδαφος για την μετέπειτα εξέλιξη της ΔΔ. Επειδή οι διατροφικές διαταραχές εμφανίζονται κυρίως στην εφηβεία, πολύ συχνά, τα πρώτα σημάδια ερμηνεύονται λανθασμένα ως εφηβικές αντιδράσεις.Μερικές  από τις παρακάτω συμπεριφορές μπορεί να σηματοδοτήσουν την έναρξη της ΔΔ: α) η έντονη επιθυμία για μείωση βάρους, δηλαδή ξεκινούν μια δίαιτα χωρίς να συντρέχει σοβαρός λόγος και  η οποία εξελίσσεται σε  περιορισμό τροφών, με αποκλεισμό διάφορων λιπαρών τροφών και την αντικατάστασή τους με πιο υγιεινές, β) μετά το επόμενο βήμα είναι η αποφυγή γευμάτων, κυρίως του βραδινού και ο υπολογισμός θερμίδων γ) τέλος αν η ενοχήσυνοδεύει την κατανάλωση τροφής και το παιδί έχει αρχίσει να ζυγίζεται πολύ συχνά και να θεωρεί ότι η απώλεια βάρους, είναι το τέλειο μέσο για την προσωπική επιτυχία και την βελτίωση της αυτοπεποίθησης του. Αν κάποια από τα παραπάνω συμβαίνουν τότε οι γονείς πρέπει να αντιδράσουν άμεσα ζητώντας βοήθεια από εξειδικευμένους  ειδικούς για την γρήγορη αναχαίτιση των πρώιμων συμπτωμάτων της ΔΔ.

Πώς αντιμετωπίζονται οι ΔΔ;

Παρόλο που ομολογουμένως η αντιμετώπιση μιας διατροφικής διαταραχής είναι δύσκολη, υπάρχει έξοδος αν το άτομο απευθυνθεί σε εξειδικευμένο κέντρο με την εμπλοκή ομάδας ειδικών και λάβει σωστή υποστήριξη και από την οικογένεια, η οποία χρειάζεται εκπαίδευση στην διαχείριση της νόσου. Εξαιρετικά αποτελέσματα έχουμε δει και από το πρόγραμμα σίτισης που εφαρμόζει η θεραπευτική ομάδα του κέντρου μας. Οι τεχνικές μας αφορούν την κινητοποίηση του ασθενή για την κατανάλωση τροφών που βιώνονται ως φοβικές, αλλάζοντας ταυτόχρονα και τις τελετουργίες που έχει υιοθετήσει γύρω από τα γεύματα (exposure therapy). Μην ξεχνάτε ότι πρόκειται για άτομα που έχουν τεράστια δυσκολία στα γεύματα και ταυτόχρονα έχουν αποκλείσει πολλές τροφές οπότε είναι αναγκαία η επανεκπαίδευση του εγκεφάλου τους για την διαχείριση της τροφής. Οι νέες θεραπευτικές τεχνικές στηρίζονται κυρίως στην παρουσία του ειδικού κατά την διάρκεια του γεύματος καθώς είναι η ιδανική συνθήκη για τον ειδικό να αντιληφθεί το μέγεθος των συμπτωμάτων (συμπεριφορές, σκέψεις και συναισθήματα) και να δουλέψει επιτυχώς την αλλαγή μαζί με τον ασθενή. Η επανεκπαίδευση στην σίτιση μπορεί να γίνει και εκτός του κέντρου μας, π.χ. κατά την έξοδο μαζί με τον θεραπευτή σε ένα εστιατόριο, με στόχο την διαχείριση της τροφής σε συνθήκες μεγάλης  έκθεσης (ύπαρξη πολλών ατόμων στο χώρο και διαφορετικών τροφών) .

Ποια είναι η δική σας συμβουλή προς τους γονείς; 

Η εκπαίδευση των γονιών με απώτερο στόχο την αλλαγή στη στάση τους και στις συμπεριφορές που υιοθετούν  απέναντι στη ΔΔ του παιδιού τους. Η εμπειρία των 20 ετών θεραπείας με ασθενείς και τις οικογένειες τους μου έχει δείξει, ότι όταν οι γονείς αλλάζουν, το παιδί τους και μεγαλύτερη βοήθεια παίρνει, και μειώνονται τα συμπτώματα. Τα αποτέλεσμα στις περιπτώσεις των εφήβων που μπαίνουν σχετικά γρήγορα σε θεραπεία είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά καθώς έχουν μεγάλες πιθανότητες για πλήρη ίαση με την συμμετοχή της οικογενείας τους.

Έτσι λοιπόν υποχρέωσή μας ως ειδικοί είναι να εκπαιδεύσουμε τους γονείς στη διαχείριση των παγίδων που στήνει η ασθένεια και παράλληλα να τους στηρίξουμε απενοχοποιώντας και ενδυναμώνοντας τους για να βρουν τον εαυτό τους. Να ξανανιώσουν δυνατοί και ζωντανοί για να δώσουν με αποτελεσματικότητα τον αγώνα ενάντια στη ΔΔ του παιδιού τους.

Πόσο δύσκολο είναι να διεξάγει κανείς μια τόσο μεγάλη έρευνα;

Στην Ελλάδα ειδικά είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο. Όμως ο προσωπικός μου στόχος καθώς και της ομάδας του κέντρου είναι να δημιουργήσουμε τεκμηριωμένες επιστημονικές τεχνικές σε ότι άφορα τις παρεμβάσεις που στοχεύουν είτε τον ασθενή, είτε την οικογένεια του. Παρόλα αυτά οι ασθενείς και οι οικογένειες τους συναινούν στην συμμετοχή των μελετών που διεξάγουμε αυτή την περίοδο. Και φυσικά θέλω να τους ευχαριστήσω για αυτό, γιατί χωρίς την συμμετοχή τους δεν θα μπορούσαμε να αξιολογήσουμε κάποιους  σημαντικούς παράγοντες που συμβάλουν στην ανάρρωση και στη θεραπεία των διατροφικών διαταραχών.

Συνέντευξη στη Μυρτώ Κάζη

Αναδημοσίευση απ’ το gynaikaeveryday.gr