H δυσμορφική διαταραχή είναι μία σωματόμορφη διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από έντονο άγχος και υπερβολική ενασχόληση με ένα ή και περισσότερα σημεία του σώματος, που μπορεί να έχουν μία πραγματική ή υποτιθέμενη ατέλεια. Το άτομο που πάσχει από την συγκεκριμένη διαταραχή έχει διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος, την οποία προσπαθεί διαρκώς να αλλάξει, καθώς πιστεύει ότι είναι άσχημο, αποκρουστικό και ότι εξαιτίας της εμφάνισης του θα γίνει αντικείμενο περίγελου από το περιβάλλον του. Περιγράφει κάποια σημεία του σώματος του ως μη ελκυστικά ή παραμορφωμένα, πιστεύει ότι δεν θα καταφέρει ποτέ λόγω της εμφάνισης του να γίνει αρεστό και επιμένει στην άποψη αυτή, ακόμη κι’αν οι άλλοι έχουν αντίθετη γνώμη.

Τις περισσότερες μάλιστα φορές δεν υπάρχει λόγος πραγματικής ανησυχίας, καθώς η εμφάνιση ατόμων με δυσμορφική διαταραχή είναι άνω του μετρίου. Ωστόσο, περνάει αρκετό χρόνο της ημέρας του, από 1 εως 8 ώρες, κοιτώντας τον εαυτό του στον καθρέφτη, ελέγχοντας τις ατέλειες και προσπαθώντας να τις καλύψει για να μην είναι ορατές. Περισσότερη αρνητική κριτική ασκεί για το κεφάλι και το πρόσωπο, πιο συγκεκριμένα για την μύτη, τα μαλλιά και το δέρμα, αλλά και για άλλα σημεία του σώματος, όπως για το βάρος ή το στήθος του. Συχνά στρέφεται για βοήθεια σε πλαστικούς χειρούργους ή δερματολόγους, χωρίς όμως να μένει ικανοποιημένο από τα αποτελέσματα. Ακόμη όμως και στην περίπτωση που με την βοήθεια των επεμβάσεων καταφέρει να μειώσει το άγχος του για ένα συγκεκριμένο σημείο του σώματος, τότε η ανησυχία του συνήθως στρέφεται σε κάποιο άλλο.

Το στρες που βιώνει, ως αποτέλεσμα της δυσαρέσκειας του, επηρεάζει την προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική του ζωή και συχνά οδηγεί σε κατάθλιψη, στην εμφάνιση αγχώδων διαταραχών, κοινωνικής φοβίας και διατροφικών διαταραχών. Οι λόγοι που ευθύνονται για την εμφάνιση της διαταραχής ποικίλλουν, ωστόσο οι ερευνητές θεωρούν υπεύθυνο το συνδυασμό βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων, ενώ καθοριστικό ρόλο έχει η λεκτική ή σωματική κακοποίηση και η έντονη κριτική γύρω από το σώμα. Τα συμπτώματα συνηθώς εμφανίζονται κατά την εφηβεία, αφού τότε η ενασχόληση με την εμφάνιση γίνεται πιο έντονη, όμως δεν είναι σπάνιο φαινόμενο η εκδήλωση της διαταραχής στην παιδική ηλικία ή στην ενήλικη ζωή. Επίσης, δεν έχουν παρατηρηθεί διαφορές στην εμφάνιση της διαταραχής ανάμεσα στα φύλα, αν και στο παρελθόν οι γυναίκες θεωρούνταν πιο επιρρεπής πληθυσμός.

Τα πιο συχνά συμπτώματα της διαταραχής είναι :

• Η εμμονή σχετικά με κάποια πραγματική ή υποτιθέμενη ατέλεια του σώματος
• Επαναλλαμβανόμενες ή καταναγκαστικές συμπεριφορές, πιο συγκεκριμένα, το συχνό κοίταγμα στον καθρέφτη, η προσπάθεια κάλυψης των ατελειών ( πχ. το έντονο μακιγιάζ, οι περούκες, τα φαρδιά ρούχα, τα γυαλιά ηλίου και τα καπέλα ), η υπεργυμναστική και οι επαναλλαμβανόμενες δίαιτες, η διαρκής σύγκριση με την εξωτερική εμφάνιση άλλων ανθρώπων, η εμμονή με τις πλαστικές επεμβάσεις, η μόνιμη αναζήτηση επιβεβαίωσης από άλλους ότι δεν υπάρχει πρόβλημα και ότι το άτομο είναι αρεστό και η καταναλωτική μανία προιόντων ομορφιάς.
• Έντονα συναισθήματα ντροπής και άγχους
• Χαμηλή αυτεκτίμηση
• Η μόνιμη σκέψη ότι οι άλλοι θα παρατηρήσουν και θα κοροιδεύσουν την ατέλεια
• Τελειομανία, με σκοπό την απόκτηση ενός ιδανικού σώματος και μείωσης του άγχους
• Κατάθλιψη, αυτοκτονικές σκέψεις και αυτοτραυματισμός
• Κοινωνική απόσυρση
• Δυσκολία στην δημιουργία και διατήρηση σχέσεων
• Δυσκολία συγκέντρωσης, ιδιαίτερα στο επαγγελματικό ή σχολικό περιβάλλον, εξαιτίας της έντονης ενασχόλησης με την εμφάνιση

Τόσο στις διατροφικές διαταραχές, όσο και στη δυσμορφική διαταραχή το άτομο έχει διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος, εστιάζεται στις ατέλειες της εξωτερικής του εμφάνισης, με αρνητικές πολλές φορές συνέπειες για τους υπόλοιπους τομείς της ζωής του και έχει την τάση να κρατάει τα συμπτώματα του κρυφά. Και στις δύο περιπτώσεις αφιερώνει πολύ χρόνο της καθημερινότητας του μπροστά στον καθρέφτη ή στην αποφυγή του, κάνει συχνές δίαιτες και υπεργυμναστική και μπαίνει στη διαδικασία σύγκρισης με άλλους ανθρώπους. Ωστόσο, όσοι πάσχουν από διατροφική διαταραχή τείνουν να εκφράζουν δυσαρέσκεια για το βάρος ή το σώμα τους στο σύνολο, ενώ στη δυσμορφική διαταραχή υπάρχει άγχος για συγκεκριμένα μόνο μέρη. Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί η δυσμορφική διαταραχή να οδηγήσει στην εμφάνιση διατροφικής διαταραχής, λόγω της υπερβολικής ενασχόλησης με το βάρος και την εμφάνιση.

Είναι λοιπόν να αναλογιστεί κανείς μέχρι ποιο σημείο θεωρείται φυσιολογική η ενασχόληση με την εξωτερική εμφάνιση και πότε μπορεί να θεωρείται ως μία παθολογική κατάσταση. Η θεραπεία στην περίπτωση της δυσμορφικής διαταραχής έχει καθοριστική σημασία, καθώς συνδέεται με την ανάπτυξη άλλων διαταραχών, διατροφικών, κατάθλιψης, κοινωνικής φοβίας και τα συμπτώματα επιδεινώνονται με την πάροδο του χρόνου. Δυστυχώς, αρκετοί άνθρωποι που πάσχουν από την συγκεκριμένη διαταραχή αναζητούν την λύση στην πλαστική χειρουργική, κάνουν πολλαπλές επεμβάσεις, το αποτέλεσμα όμως είναι να εντείνεται η κατάθλιψη και σε ορισμένες περιπτώσεις αποκτούν τάσεις αυτοκτονίας. Η εμπειρία των συνεργατών του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών σε αντίστοιχες περιπτώσεις επιβεβαιώνει ότι ψυχοθεραπεία είναι πολύ αποτελεσματική, καθώς έχει σαν στόχο την αντιμετώπιση της βαθύτερης πεποίθησης που έχει το άτομο, δηλαδή ότι δεν είναι αρεστό και ότι είναι παραμορφωμένο ή αποκρουστικό, προκειμένου να καταφέρει να μειώσει το άγχος του και να αποκτήσει καλύτερες συνθήκες ζωής.

Μαρία Σταυρουλάκη

Ψυχολόγος

Συνεργάτης ΕΚΔΔ