Το τελευταίο χρονικό διάστημα οι εκλύσεις για βοήθεια πληθαίνουν συνεχώς με κυρίαρχη φυσικά την ανορεξία. Οι οικογένειες καθώς και τα συγγενικά πρόσωπα όπως οι σύντροφοι, βουτηγμένοι στην απόγνωση και την απελπισία αναζητούν ένα φως στο τούνελ. Ένα τούνελ βαθύ και φοβιστικό καθώς η ανάρρωση των διατροφικών διαταραχών απαιτεί χρόνο, ενέργεια και κόστος οικονομικό. Δυστυχώς στη χώρα μας τα περιστατικά ανορεξίας αυξάνονται χωρίς όμως να υπάρχουν εξειδικευμένες μονάδες αντιμετώπισης των διατροφικών διαταραχών και έτσι ο χρόνος προς την ανάρρωση μεγαλώνει σε σημείο που η ασθένεια γίνεται χρόνια. Επίσης η έλλειψη επαρκούς ενημέρωσης για τη διαχείριση και την αντιμετώπιση της ασθένειας οδηγεί την οικογένεια σε εσφαλμένες αντιλήψεις και προκαταλήψεις με έντονο το κοινωνικό στίγμα.Οι περισσότεροι συμπολίτες μας πιστεύουν ότι όλα είναι πολύ απλά αρκεί κάποιος να φάει και πολλοί από αυτούς αναρωτιούνται «δεν είναι δυνατόν να μην πεινάει, επίτηδες το κάνει για να γίνει το δικό της/του». Έτσι κυριαρχεί η πεποίθηση ότι είναι μία έντονη αντίδραση που απλά αποσκοπεί στο να γίνονται τα καπρίτσια της/του ασθενούς και ότι όλα είναι απλά … «τρως και τέρμα». Αν είναι όμως έτσι τόσο απλά τα πράγματα, τότε γιατί τα άτομα με ανορεξία αδυνατούν να αντιστρέψουν τον κατήφορο που έχουν πάρει; Γιατί δεν μπορούν να σταματήσουν τον περιορισμό της τροφής, την υπεργυμναστική, τα τελετουργικά γύρω από την τροφή και τις συνεχείς ερωτήσεις προς τους άλλους που αφορούν το σώμα τους ή την πρόκληση των εμετών, το υπέρμετρο άγχος και τον εκνευρισμό που τους διακατέχει; Απλά δεν θέλουν ή δεν μπορούν;

Η απάντηση εμπεριέχει και τα δύο. Εξαρτάται από τη φάση της ανορεξίας. Είναι γνωστό ότι κανένας μας δεν αλλάζει μία οποιαδήποτε συμπεριφορά αν δεν το θέλει πραγματικά και δεν έχει συνειδητοποιήσει το κόστος που προκαλεί αυτή στη ζωή του. «Γιατί να αλλάξω, ποιο το μακροπρόθεσμο όφελος που θα κερδίσω, τι θα χάσω αν παραμείνω στην ίδια συμπεριφορά;». Η πολύχρονη εμπειρία της Ομάδας του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών έχει δείξει ότι όσο η οικογένεια δεν κινητοποιεί επαρκώς το άτομο με νευρική ανορεξία, τόσο συντονίζεται και διευκολύνει συμπεριφορές της ασθένειας. Π.χ. να ενδίδει σε εκβιασμούς της/του ασθενούς «αν δεν μου το κάνεις αυτό δεν θα φάω», «γιατί δεν έφτιαξες το φαγητό που τρώω εγώ», «γιατί δεν τρως το γλυκό μου, άρα δεν με αγαπάς», «γιατί καθυστέρησες να μαγειρέψεις;» και άλλα πολλά! Τότε η ασθένεια ενισχύεται και θεριεύει καθώς οι οικογένειες συνεχίζουν να αναρωτιούνται ότι «αφού έκανα όλα όσα μου ζητάει γιατί τίποτα δεν αλλάζει;». Οι συνεχείς συγκρούσεις γύρω από το τραπέζι αποδιοργανώνουν πλήρως την οικογενειακή ζωή με συνέπειες στην υγεία των μελών της οικογένειας.

Ήδη οι έρευνες έχουν δείξει ότι οι γονείς πλήττονται από την ασθένεια των παιδιών με συνέπεια το αυξημένο άγχος, το στρες και την κατάθλιψη. Δυστυχώς λόγω της συνεχούς φροντίδας που απαιτούν οι ασθενείς πολλές προσωπικές ανάγκες τους μένουν ακάλυπτες όπως ο ύπνος, η τροφή, ο ελάχιστος ελεύθερος χρόνος, η έξοδος με τον/την σύζυγο, η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης κλπ. Λόγω του «στίγματος» οι γονείς αποφεύγουν να μοιραστούν το πρόβλημα για να μην κατηγορηθούν, όποτε καταδικάζονται σε απομόνωση όπως και οι ασθενείς και καθίστανται αναποτελεσματικοί στην αντιμετώπιση της ασθένειας.

Η ελληνική οικογένεια και κοινωνία οφείλει να γνωρίζει ότι ένα μεγάλο μέρος των παραπάνω αντιδράσεων οφείλονται στην ασιτία η οποία επηρεάζει σημαντικές λειτουργίες του εγκεφάλου και κατά συνέπεια τις συμπεριφορές του ατόμου με νευρική ανορεξία. Η Νευρική Ανορεξία χαρακτηρίζεται από το χαμηλό βάρος των ασθενών, τη διακοπή της περιόδου, την υπέρ-γυμναστική, τον ιδεοψυχαναγκασμό, τον περιορισμό της γκάμας τροφών, τις μονοφαγίες, την τελειομανία, την έντονη ενασχόληση με την παρασκευή τροφών ή τη συλλογή συνταγών. Επίσης εντείνονται οι υπέρ της ανορεξίας σκέψεις, η αρνητική εικόνα σώματος, το υπερβολικό άγχος, η έντονη προσκόλληση στην οικογένεια, ενώ στις περιπτώσεις που τρώνε κάποιες φόρες παραπάνω και χρησιμοποιούν μεθόδους εκκαθάρισης τότε πάσχουν από ΝΑ βουλιμικού τύπου. Είναι κατανοητό λοιπόν ότι η εμμονή με τον έλεγχο γύρω από την τροφή, την άσκηση και τη ρουτίνα της καθημερινότητας είναι κυρίαρχη στη νόσο. Ενώ η ασθενής μπορεί να θέλει να απαλλαχτεί από αυτές, αδυνατεί να σταματήσει και να ελέγξει την νόσο.

Πως λοιπόν κάποιος που νοσεί μπορεί να θεραπευτεί απλά τρώγοντας η παίρνοντας μερικά κιλά χωρίς να έχει αλλάξει βασικές συνήθειες, σκέψεις και συμπεριφορές της νόσου. Δεν μπορεί, και ο λόγος είναι ότι πολλές φόρες οι γονείς εφησυχάζουν με την αύξηση του βάρους και θεωρούν ότι ο εφιάλτης πέρασε. Δυστυχώς αυτό σπάνια συμβαίνει διότι η ασθένεια απλά κοιμάται και περιμένει να ενεργοποιηθεί στην επόμενη στροφή. Όταν αυτό δεν έχει αντιμετωπιστεί επαρκώς από μια ομάδα ειδικών στις διατροφικές διαταραχές, ο κίνδυνος να χρονίσει η ασθένεια ελλοχεύει. Και το γεγονός ότι στο κέντρο μας έχουμε ασθενείς με μέσο όρο στην ασθένεια πάνω από 9 χρόνια το αποδεικνύει. Δυστυχώς οι τελευταίες επιδημιολογικές έρευνες είναι ανησυχητικές καθώς δείχνουν ότι το 1%-4% του πληθυσμού νοσεί από ΝΑ. Η ΝΑ “χτυπά” συνήθως τις γυναίκες παρά τους άνδρες, στους 100 που νοσούν ποσοστό 80% αφορά γυναίκες έναντι 20% άνδρες, με πιο συχνή περίοδο έναρξης της νόσου στα 9 μέχρι τα 19 έτη. Στις περιπτώσεις που έχουμε πρόωρη ήβη όπου το σώμα αλλάζει ραγδαία, το άγχος αυξάνεται σε μεγάλο βαθμό και το σώμα πλέον λειτουργεί ως μέσο επιβεβαίωσης και η τροφή ως αντικείμενο φόβου. Στα αγόρια και τους άνδρες συνήθως πλήττει εκείνους που έχουν έντονη ενασχόληση με τον αθλητισμό και το bodybuilding.

Πολλοί θα αναρωτιούνται πως ενεργοποιείται η ασθένεια: η ανορεξία ξεκινά με μία απλή δίαιτα για απώλεια βάρους που πίσω από αυτήν προϋπάρχουν παράγοντες που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για να ευδοκιμήσει η ασθένεια. Οι διατροφικές διαταραχές είναι πολύ-παραγοντικές, κάποιοι άνθρωποι και κυρίως γυναίκες έχουν την προδιάθεση να αναπτύξουν διατροφική διαταραχή αν υπάρχει κληρονομικότητα, αν έχουν υποστεί βλάβη κατά την διάρκεια της κύησης ή του τοκετού, αν πάσχουν από κάποια μορφή αυτισμού, αν έχουν μεγαλώσει σε περιβάλλον με εμμονή στις δίαιτες, αν έχουν υπάρξει παχύσαρκα παιδιά που έχουν περιπαιχτεί (bullying) από τους φίλους ή την οικογένεια, αν έχουν πέσει θύματα σωματικής, σεξουαλικής ή συναισθηματικής βίας, αν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό με πρόβλημα τροφής ή ιδεοψυχαναγκασμού και κατάθλιψης ή αν πρόσφατα έχει υπάρξει μια σημαντική αλλαγή στην ζωή τους.

Oι γονείς καλούνται να είναι ιδιαιτέρως προσεκτικοί, ιδίως όταν το παιδί τους επιλέγει μια δίαιτα για απώλεια βάρους χωρίς να υπάρχει σοβαρός λόγος, όπως το να κάνει μια έφηβη δίαιτα για να νιώσει καλύτερα, με σκοπό να χάσει λίγα κιλά από φόβο μην γίνει πιο παχιά. Η απότομη και γρήγορη απώλεια κιλών είναι επικίνδυνη και ενδεικτική της νόσου, κυρίως όταν συνοδεύεται από νέες διατροφικές συνήθειες που γίνονται εμμονή, είτε νέες συμπεριφορές που εμφανίζονται στην καθημερινότητα όπως συχνό ζύγισμα, υπερφαγίες ή ασιτίες, να επιλέγουν να τρώνε μόνες τους, να πηγαίνουν αμέσως στην τουαλέτα μετά το γεύμα, να έχουν έντονες εκρήξεις θύμου γύρω από θέματα που αφορούν την τροφή.

Συνοψίζοντας η ψυχογενής ανορεξία είναι μια ασθένεια και όχι μια αντίδραση ή ένα καπρίτσιο. Μάλιστα με άμεση εμπλοκή του βιολογικού παράγοντα και με πολλές αρνητικές συνέπειες στην υγεία του ασθενούς. Δεν είναι τυχαίο ότι η ΝΑ είναι η πρώτη ψυχιατρική ασθένεια με τον μεγαλύτερο δείκτη θνησιμότητας που φτάνει το 10%. Για αυτό όσο πιο γρήγορα ανατρέξει κάποιος σε βοήθεια τόσο καλυτέρα για την ανάρρωση του. Έρευνες σε ασθενείς δείχνουν ότι εάν κάποιος βρίσκεται παραπάνω από 3 έτη στην νευρική ανορεξία οι πιθανότητες για άμεση ανάρρωση μειώνονται αισθητά. Για τον παραπάνω λόγο η αντιμετώπιση στην εφηβεία είναι κομβικής σημασίας όποτε και ο ρόλος της οικογένειας καταλυτικός. Για τους γονείς-συγγενείς (συντρόφους, αδέλφια, φίλους) χρειάζεται αρχικά η άμεση αναζήτηση βοήθειας και εκπαίδευσης για την διαχείριση της νόσου ώστε να μην στηρίζουν και διευκολύνουν τις παραπάνω συμπεριφορές.

Εύχομαι το 2013 να φέρει νέες θεραπευτικές δομές στην χώρα μας για την άμεση αντιμετώπιση της ανορεξίας. Δυστυχώς η έλλειψη εξειδικευμένων μονάδων εσωτερικής νοσηλείας, κέντρων ημέρας και οργανωμένων εξωτερικών ιατρείων είναι μια πραγματικότητα στην Ελλάδα και την Κύπρο. Η ανάγκη είναι επιτακτική για να υποστηριχτούν αποτελεσματικά οι ασθενείς και οι οικογένειές τους.

Μαρία Τσιάκα